Dramska umetnica Marija Crnobori rođena je u Banjolama u Istri. Glumačku akademiju završila je u Zagrebu. U Jugoslovensko dramsko pozorište, među čijim je osnivačima i prvacima, od 1947. godine, došla je iz Narodnog kazališta na Rijeci. Ostvarila je u repertoarskim epohama velikog sjaja preko tristo uloga, a desetinu briljantnih, prilagođenih naporednom medijskom vokabularu – radiju, filmu i televiziji. Dobitnica je reprezentativnih umetničkih nagrada: Savezne nagrade 1949, za ulogu Sonje u Čehovljevom Ujka Vanji, Oktobarske 1960. za Ifigeniju u Geteovoj drami, Sterijine 1968. za Klaru u drami Klara Dombrovska Josipa Kulundžića, zatim je laureat Sterijne, Sedmojulske, dobrovačkog Orlanda, Marulićeve, Balotine nagrade, sve do dostojnog i skupocenog „Prstena Dobrice Milutinovića“. Magistralu svojih dramskih i tragičnih uloga Marija Crnobori ostvaruje na scenama Jugoslovenskog dramskog pozorišta u vremenskom luku od četrdeset i pet godina, zatim na sceni Ateljea 212, na maratonskim gostovanjima i zemlji i inostranstvu, na svečanim estradama i svečanostima. Herojina je koja zadivljuje milione gledalaca; dramska umetnica koja rehabilituje mlade, sredovečne i u starosti ponosite, prkosne žene u delima Čehova, Bernarda Šoa, Oskara Vajlda, Ibzena, Strindberga, Krleže, Cankara, Desnice, Matkovića, Eliota, Žana Ženea, Srtra, Žirodua, Andrića, Kolundžića...

Svojom histrionskom pojavom, lepotom magične scenske ličnosti, etičkom i esteteičkom odanošću logosu, režiji, stihu, ona je tragetkinja bez poređenja, i duhovna, umetnička posestrima velikog trageda srpskog i jugoslovenskog – Dobrice Milutinovića. Antigona Sofoklova, Ifigenija Geteova, Fedra Rasinova, Katarina Ivanova Dostojevskog, Šekspirova Regana, Ledi Magbet, Volumnija, Krležina Klara, Laura Jesenska, Deža Ive Vojnovića, Elizabeta od Engleske (Bruknerove), gospođa Alvin (Ibzenova), Lukrecija (Žiroduova), Milena Đokovićeva, Šoova Gospođa Vorn, Hali u Pokopanom detetu Šeparda.

O studioznim, perfekcijom prožetim rolama Marije Crnobori pisali su svi naši pozorišni kritičari, od Milana Dedinca i Elija Fincija do Miharema Pervića i Petra Volka. Bora Glišić, u svojoj vanserijskoj kritici, koja je čitava jedna studija, naglašava: „Dok se u tom istom drugom činu, Marija Crnobori uznela do najvišeg glumačkog ostvarenja, u Francuskoj su, uvek, pa i danas, u Fedri u drugom činu tražili strast. Marija Crnobori je, sublimnije (u postupku neuporedivo težem) ostvarila borbu sa strašću i tragičnost te borbe. Ta borba je zahvatila široki obim. Marija Crnobori je izradila divan sklad i u sukobima strasti, mržnje, ljubomore, svireposti, potištenosti, materinstva, slutnji, kajanja, stida, grožnje, otvorenosti i iskrenosti, neposrednosti i prigušenosti, bujične radosti i trusnih damara smrti.“

Nadahnuta i uverena u svaki svoj korak, reč i gest svoje Ifigenije, Marija Crnobori je oživela i Geteov i geteovski san o ženi, ne tražeći terapeutske pesnikove porive koji su ga, od jedne privatne drame doveli do poetski posvećenog izleta i uzleta među atinske bogove i božice. Svaka reč je imala svoj vihor, svaki pogled svoje plavetnilo, svaki gest velike tragetkinje bio je ispunjen simbolom i oličenjem, Velika Marija je tumačila kristalnu nevinost Ifigenije sredstvima i nijansama klasicističke zrelosti i postupnosti, sa svežinom i dubinom neoromantičarske glume platinskog sjaja. To nije bila uloga pomerenog težišta ili savremeno umlja izvan težišta – naprotiv, Marija Crnobori je, nadmoćnim glumačkim stilom, branila sve unutarnje , zapretene sile bića, intimne sudbine i estetskog sazvežđa.

U Foknerovom Rekvijemu za kaluđericu, Marija Crnobori se superiorno preobražava u tipologiji glume i modernoj realizaciji unutrašnje drame. Navikli da je vidimo u ulogama klasične ili postromantične drame, , Marijinu Gospođu Stivens sagledavamo u osobenom, ljubičastom svetlu karakterne drame. Kao nekada u Šoovoj Kandidi, naša je umetnica našla svebogatstvo unutrašnjih i spoljnih sredstava kojima je izgradila lik razbijene, fragilne žene, ali etički još dovoljno snažne da ne izgori na sopstvenoj varti. Takvom dinamikom lika bila je zahvaćena i njena Berta u Izgnanicima Džemsa Džojsa: to je bila jedna atraktivna, produhovljena, zalomljena ali nesalomiva naivčina i dobričina, u kojoj je sve vejalo od istarske nežnosti njenog bića i dablinskog sumornog plavetnila.

Duboki su i nepresahli izvori tregetske glume Marije Crnobori. I neumorne maratonske staze od Radiše do Boljiše, pa onda, preko besanih noći i porođajnih proba – do Najboljiše. U svakoj narednoj ulozi, velika dramska umetnica je branila princip ženskog čoveštva, princip zasnovan etički, a ostvarivan estetički, umetnošću glume bez ostatka, bez mrvica i krpica, nego većma u glorioznom odbljesku velikih tragedija i velikolepnih tragičnih uloga. Od Antigone do Gospođe Vorn, i od Ujakove Sonje do do ljudeskarne Madam Hali u Šepardovoj drami, Marija Crnobori je provalila, prokrstarila i dešifrovala najkrupnije i najbogatije ličnosti svetske i domaće dramske književnosti, svirajući na jednoj skupocenoj harfi svoga talenta, veštine, profesije sa hiljadu vizija svojih gledalaca, koji je pamte i nasleđem svojih prethodnika i geteovski harmoničnih ljubitelja nezamenljive ljudskre poetike, pozorišta tamo i ovde, juče i danas.

Žiri: Mira Stupica, Svetlana Bojković, Jovan Ćirilov, Milosav Mirković, Muharem Pervić, Danilo Bata Stojković i Zoran Jovanović.

U Beogradu, 16.11.1992.